Na onze eerste kennismaking krijg je vast zin zelf met sterrenkunde aan de slag te gaan. Je kunt het heelal bekijken, er over lezen, bezoeken (!) en samen met anderen ontdekken. Hier vind je alles over mogelijke stappen: word bijvoorbeeld lid van een vereniging of duik zelf met een sterrenkijker de tuin in.
Bekijk het heelal…
Je kunt het heelal met eigen ogen bekijken. Vind sterrenbeelden met een draaibare sterrenkaart. Lees welke verschijnselen er te zien zijn. Pak een sterrenkijker en ga op ontdekkingsreis. Bijvoorbeeld tijdens een van mijn sterrenkijkacties.
Met je blote ogen
Met je blote ogen kun je al heel wat van het heelal zien. Op een donkere nacht ver buiten de stad kun je in Nederland enkele duizenden sterren en de Melkweg zien. De melkweg is prachtig, maar velen hebben haar nog nooit gezien. Zonde! En ook is het leuk de sterrenbeelden te leren kennen. Velen hiervan zijn al meer dan 2000 jaar geleden bedacht. Vanuit Nederland kun je er ongeveer 55 van de in totaal 88 zien.
Een handig hulpmiddel voor het vinden ervan is een draaibare sterrenkaart. Daarmee kun je de orientatie van de sterrenhemel voor iedere datum en tijdstip opzoeken en staan alle sterrenbeelden ingetekend. Een draaibare sterrenkaart is in een goede boekwinkel te verkrijgen en op internet zijn ze gratis te downloaden:
Zelfbouw draaibare sterrenkaart A4
Zelfbouw draaibare sterrenkaart A3
Maar je kunt nog meer zien met je blote ogen. De Maan natuurlijk met zijn maanfases, maar ook planeten ver weg in het zonnestelsel. Alleen Uranus en Neptunus zijn te zwak om met het blote oog te zien. Jupiter, Saturnus, Venus en Mars zijn vaak helderder dan de sterren en vallen daardoor erg op. Mercurius is een lastig object met je blote ogen. Dan zijn er nog de objecten diep in het heelal. De meeste hiervan kun je pas in een verrekijker zien, maar een paar ook al met je blote ogen. Zo kun je de dubbelster Alcor en Mizar zien, enkele mooie veranderlijke sterren, gasnevels en sterrenhopen en zelfs een sterrenstelsel: de Andromedanevel. Bedenk hierbij dat de Andromedanevel op 2,2 miljoen lichtjaar afstand staat (dat is 22.000.000.000.000.000.000 km) en uit zo’n 200 miljard sterren bestaat!
Met een sterrenkijker of verrekijker
Met een sterrenkijker (en ook al met een verrekijker) kun je een stuk meer van het heelal zien. Een sterrenkijker brengt licht samen in je oog en daardoor zie je veel meer sterren. Ook wordt het beeld vergroot zodat je meer detail ziet. Kraters op de Maan bijvoorbeeld of de ringen van Saturnus of de ontelbare sterren in een bolvormige sterrenhoop. Met een sterrenkijker ontdek je pas echt hoe het heelal eruitziet. Honderden sterrenstelsels en andere objecten diep in het heelal worden zichtbaar.
Met een sterrenkijker aan de slag kunnen gaan kost wel wat leertijd. Zwakke nevels zijn niet zomaar gevonden (ook niet met een computer gestuurde sterrenkijker) en het kost heel wat moeite dan wat details te zien. Dat kan alleen vanaf een zo donker mogelijke plek en als je je ogen een half uur aan het donker hebt laten wennen. Verder heb je een sterrenkaart nodig om de weg langs de hemel te vinden. Deze zijn te koop maar staan tegenwoordig ook op internet. Oh, en gebruik een zwak zaklampje met een rood papiertje ervoor, zodat je ogen niet verblind worden. Inspiratie voor beginners over het bekijken van de eerste objecten diep in het heelal vind je hier. Mocht je een sterrenkijker willen aanschaffen ga dan doordacht te werk. Wil je vooral de Maan en de planeten bekijken of ga je meer voor de zwakke objecten of wil je gaan fotograferen? Op sterrenkijker.nl staat veel over sterrenkijkers en waar je op moet letten bij aanschaf.
Zelf foto’s maken
Als je al dat moois ziet, wil je er misschien ook wel een foto van nemen. Maar al snel kom je erachter dat ’s nachts foto’s maken lang niet zo makkelijk is als overdag. Sterker nog, verschillende soorten foto’s vereisen een heel verschillende aanpak.
Allereerst een waarschuwing: om ver ingezoomde foto’s van kleurrijke nevels te maken heb je veel dure spullen nodig – een telescoop om doorheen te kijken is meestal niet geschikt om mee te fotograferen. Gelukkig is er nog een heleboel aan de sterrenhemel wat je wel op de foto kan zetten. Sterrenbeelden bijvoorbeeld. Daarvoor heb je een camera nodig die een lang belichte foto kan maken, liefst wel enkele seconden. En, omdat je zo lang moet belichten, een statief en een afstandbediening.
Het beste werkt het als je een groothoeklens gebruikt, omdat die weinig vergroot. Dat komt doordat de sterren, net als de zon en de maan, gedurende de nacht langs de hemel bewegen. Je zal zien dat bij een grote vergroting de sterren daardoor snel streepjes gaan vormen. Met een groothoeklens heb je dat probleem minder.
Ook is het leuk om foto’s van planeten en de Maan te maken met een webcam gekoppeld aan een sterrenkijker. Je maakt dan een filmpje van het object (ze zijn immers niet zo zwak) en verwerkt deze daarna met speciale software tot een foto. De onduidelijke beelden die onstaan als de lucht erg trilt worden daarbij weggegooid. Ook worden de beelden gecentreerd zodat je veel gelijkende beelden krijgt die dan tot een scherpe foto gecombineerd worden.
Op deze wijze zijn leuke resultaten te bereiken met veel detail en mooie kleuren. Een webcam voor planeet fotografie kun je voor zo’n 100 tot 300 euro kopen bij telescoop speciaalzaken. Ook kun je ze zelf maken van een oude webcam, waarbij je het lensje moet verwijderen.
Hemelverschijnselen
Aan de sterrenhemel gebeurt van alles. De Maan, planeten en planetoïden verplaatsen, kometen en meteoren verschijnen, maantjes trekken langs Jupiter, de Zon en de Maan raken verduisterd en sterren ontploffen in supernova’s (!). Veel van deze hemelverschijnselen zijn te voorspellen en kun je zelf gaan bekijken.
Al vele jaren worden er jaarboeken over sterrenkunde uitgegeven waarin vele mooie verschijnselen aangekondigd worden. De jaarboeken Sterren en planeten en Jaarboek sterrenkunde zijn zeer geschikt voor beginnende geinteresseerden. De Sterrengids is uitgebreider en dus voor gevorderden. Op internet worden alle hemelverschijnselen ook netjes vermeld. De meest volledige is hemel.waarnemen.com. Daarbij kunnen op internet recente ontdekkingen (bijvoorbeeld nieuwe kometen, uitbarstingen op de Zon of zelfs supernova’s) onder de aandacht gebracht worden. Via astroforum.nl kun je zelfs automatisch emails ontvangen bij nieuwe ontdekkingen.
Lees over het heelal…
In boekwinkels, bibliotheken en internet zijn veel boeken te vinden over sterrenkunde. Ook zijn er enkele tijdschriften te verkrijgen. Op internet lees je het laatste nieuws.
Boeken
In boekwinkels en bibliotheken zijn veel sterrenkundige boeken te vinden. Mooie fotoboeken, sterrenatlassen, studieboeken, boeken voor jongeren, enz. Het is ondoenlijk hier een heel overzicht van boeken te gaan geven. Een goed algemeen boek over sterrenkunde is in ieder geval het Handboek sterrenkunde, geschreven door wetenschapsjournalist Govert Schilling.
Oude boeken zijn vaak niet zo geschikt, omdat er enorm veel ontdekt wordt in het heelal. De afgelopen 20 jaar zijn er bijvoorbeeld duizenden planeten ontdekt bij andere sterren. En 20 jaar geleden wist men nog niet dat het heelal versneld lijkt uit te dijen.
Nieuws en artikelen
Van oudsher zijn tijdschriften de beste plek voor het lezen van sterrenkundig nieuws en artikelen over nieuwe ontwikkelingen in het sterrenkundig onderzoek. In Nederland kennen we twee van deze bladen: het maandblad Zenit en het blad voor jongeren Universum.
Op internet is natuurlijk ook veel sterrenkundig nieuws te vinden. Voor korte nieuwtjes moet je op allesoversterrenkunde.nl zijn van wetenschapsjournalist Govert Schilling. En voor recente ontdekkingen in het heelal die je zelf kunt bekijken is er bijvoorbeeld astroforum.nl.
Studeren
Het heelal ontdekken kan natuurlijk meer zijn dan een hobby. Er wordt wereldwijd veel wetenschappelijk onderzoek gedaan en zo probeert men meer te weten komen over hoe het heelal ontstaan is en verder zal evolueren. Nederland speelt hier een belangrijke rol in. Scholieren die zeer geinteresseerd zijn in sterrenkunde en goed zijn in exacte vakken kunnen meedoen aan dit onderzoek door sterrenkunde te gaan studeren. In vijf jaar leer je dan op een hoog niveau hoe natuurkrachten het heelal vormen zoals we dat kennen (“astrofysica”). In Nederland kun je op vier plaatsen sterrenkunde studeren: Amsterdam, Leiden, Groningen en Nijmegen, ieder met zijn eigen specialismes.
Bezoek het heelal…
Op diverse plekken wordt het heelal getoond. Hoor meer tijdens een lezing. Bezoek een van de vele sterrenwachten. Of reis door het heelal in een heus planetarium.
Sterrenwachten
Een prachtige plaats om het heelal te bezoeken is op een van de vele sterrenwachten in Nederland. Hier kan met sterrenkijkers naar de hemel worden gekeken en kun je met eigen ogen de schoonheid van bijvoorbeeld de Maan beleven. Ook worden hier vaak lezingen gehouden. De sterrenwachten zijn meestal een of enkele malen per maand geopend en worden door vrijwilligers gerund.
Planetaria
Een bezoek aan een planetarium is prachtig. Dit is een filmzaal waar het beeld geprojecteerd wordt op een halve bol, zodat het lijkt alsof je echt in de film zit. Hier kan de sterrenhemel nagebootst worden zoals er op een hele donkere plaats uitziet. Maar er kan nog veel meer. De meeste planetaria zijn tegenwoordig digitaal en kun je een reis door het heelal maken, of wat je ook maar kunt bedenken. Het Eise Eisinga planetarium is echter iets heel anders: een antiek schaalmodel van het zonnestelsel wat zeer de moeite waard is eens te bezoeken.
Ontdek samen het heelal…
Sterrenkunde is nog leuker samen. Word lid van een vereniging en bezoek hun activiteiten. Ontmoet geïnteresseerden op het internet of onder een heldere sterrenhemel.
Verenigingen
Voor jongeren van 8 tot 21 jaar is er de Jongerenwerkgroep voor sterrenkunde (JWG). Deze vereniging heeft zo’n 500 leden en organiseert diverse activiteiten. Er zijn 7 regionale afdelingen met regelmatige bijeenkomsten. Er worden diverse kampen georganiseerd waar je met gelijkgestemden een leuke vakantie kunt houden. En vijfmaal per jaar ontvangen de leden het blad Universum. Dit staat boordevol sterrenkundige nieuwtjes, begrijpelijke artikelen, sterrenkaarten, en aankondigingen voor activiteiten.
Ook is er de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS). Deze vereniging voor volwassen bestaat sinds 1901 en heeft 35 regionale afdelingen. Ook heeft het een aantal werkgroepen voor specialismen uit de sterrenkunde. Het maandblad Zenit is het orgaan van de vereniging. Zenit bevat veel nieuws en interessante artikelen over ontwikkelingen in de sterrenkunde.
Sociale media
Op internet is tegenwoordig van alles te beleven op het gebied van sterrenkunde. De meest succesvolle website is astroforum.nl. Hier discussieren zo’n 1000 actieve leden dagelijks over alle facetten van (amateur) sterrenkunde: over sterrenkijken, het houden van sterrenkijkavonden, de techniek achter sterrenkijkers, astrofotografie, sterrenkunde als wetenschap, ruimtevaart, popularisatie van sterrenkunde, noem maar op. Eigenlijk zou iedereen die als hobby met sterrenkunde bezig is hier lid van moeten zijn.
